‘ดงระแนงวิทยา’ กับโอกาสเข้าถึงการศึกษาที่เกิดขึ้นได้ทุกขณะ

Reading Time: 3 minutes

พื้นที่เรียนรู้นั้นกว้างไกลแต่ใกล้ และใหญ่กว่าห้องเรียนมหาศาล     

       พื้นที่เหล่านี้มีอยู่ รอเราอยู่

       พื้นที่ที่การเรียนรู้สนุก ปลอดภัย มีชีวิต มีความหมาย

       พื้นที่ที่การเรียนรู้เกิดได้ด้วยหินหนึ่งก้อน ใบไม้หนึ่งใบ หรือกระทั่งดินเหนียวหนึ่งกำมือ

       พื้นที่นี้คือ ‘ดงระแนงวิทยา’ อำเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ์

จุดเริ่มต้น (ที่ไม่มีทีท่าว่าจะสิ้นสุด)

ดงระแนงวิทยา เกิดจากจุดเริ่มต้นของครูในระบบที่ลึก ๆ แล้วเชื่อว่าการเรียนรู้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในห้องเรียน

จุดเริ่มต้นของครูในระบบที่สงสัยว่ารอยยิ้มและความสุขของเด็ก ๆ หายไปไหนจากห้องเรียน

จุดเริ่มต้นที่ชวนเด็ก ๆ ออกไปปั่นจักรยานในวันเสาร์และอาทิตย์ พัฒนามาสู่ ‘ดงระแนงวิทยา’ พื้นที่เรียนรู้แบบองค์รวมโดยความร่วมมือของคนกาฬสินธุ์ที่สร้างครู หลักสูตร และพื้นที่เรียนรู้นิยามใหม่ที่ทำให้เราเห็นว่า ‘โอกาสในการเข้าถึงการศึกษาเกิดขึ้นได้ทุกขณะ’

ครูตู้-สราวุฒิ พลตื้อ ครูโรงเรียนหัวหินวัฒนาลัย แกนนำเครือข่ายก่อการครูกาฬสินธุ์ และแกนนำในการร่วมสร้างห้องเรียนแห่งนี้เล่าให้ฟังว่า ดงระแนงวิทยา คือ ‘การพัฒนาการศึกษาเชิงพื้นที่’ เป็นการจัดการเรียนรู้ฐานชุมชนสำหรับนักเรียน ครู บุคลากรทางการศึกษา และคนทั่วไปที่สนใจ โดยใช้สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติมาออกแบบห้องเรียน ปัจจุบันเกิดเป็นต้นแบบหลักสูตรดงระแนงวิทยาที่มีรายวิชาเลือกอิสระและกิจกรรม season ดงระแนง ซึ่งเป็นกระบวนการเรียนรู้แบบองค์รวมที่สอดคล้องกับ 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ตามหลักสูตรแกนกลางที่พัฒนาเยาวชนสู่การเห็นคุณค่าของการเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน รวมทั้งช่วยพัฒนาทักษะต่าง ๆ ให้แก่เขา แถมยังเป็นพื้นที่เรียนรู้สำหรับครูและบุคลากรทางการศึกษาที่เข้ามาเรียนรู้ร่วมกันเพื่อหาโอกาสไปปรับหรือขยับการศึกษาในโรงเรียนตอบโจทย์นักเรียนได้มากขึ้น

พื้นที่-กระบวนการ-ผู้คน ส่วนผสมในการสร้างพื้นที่เรียนรู้

ครูตู้เล่าว่าการก่อรูปของดงระแนงวิทยาเกิดขึ้นจากสามส่วน ส่วนแรกคือพื้นที่เรียนรู้ ซึ่งใช้พื้นที่ป่าไม้ในจังหวัดกาฬสินธุ์ ที่เรียกว่าดงระแนง ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของ ป่าสงวนแห่งชาติดงระแนง พื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ มีพันธุ์ไม้และทรัพยากรธรรมชาติหลากหลาย เช่น ไม้เต็ง ไม้รัง ไม้พลวง(กุง) ไม้สะแบง ไม้ยางนา ฯลฯ ตั้งอยู่ในอำเภอยางตลาด และบริเวณชุมชนรอบข้าง แล้วจึงออกแบบกระบวนการจากทรัพยากรที่พื้นที่นี้มี บ้างป่า บ้างไม้ บ้างธรรมชาติ บ้างน้ำ ฯลฯ โดยการร่วมมือของผู้คนหลากหลายที่มาร่วมจัดการเรียนรู้จนเกิดเป็นดงระแนงวิทยา

อาร์-องอาจ สารคาม แห่งสวน๙ตามธรรม หนึ่งในทีมงานและผู้เปิดห้องเรียนเมล็ดพันธุ์ดงระแนงเพื่อชวนเด็ก ๆ เรียนรู้พันธุ์ไม้ในป่าดงระแนง เล่าว่าดงระแนงวิทยาเกิดจากความร่วมมือของคนหลากหลาย นอกจากครูตู้แล้วก็มีครูตุ๋ม-วิภาวี พลตื้อ โรงเรียนห้วยเม็ก ครูฝน -สายฝน จันบุตราช ครูอร-เอมอร จันทร์ขุนทด และครูอ้อน-ปนัดดา ภาณุรัตน์ โรงเรียนบ้านหนองแวงบ่อแก้ว ครูนา-กัญจนา แข็งฤทธิ์ โรงเรียนหนองบัววิทยาเสริม และเอิร์ท-กฤตเมธ สายแสน จากมหาลัยนัยหลืบ ซึ่งทีมงานจะช่วยกันออกแบบพื้นที่เรียนรู้และห้องเรียนต่าง ๆ ของดงระแนงวิทยา รวมถึงแบ่งกันรับผิดชอบในแต่ละห้องเรียนตามความถนัดและความสนใจ

‘ห้องเรียนดงระแนง’ ห้องเรียนที่กินพื้นที่ป่า น้ำ ชุมชน เปิดรับผู้คน และการเรียนรู้ที่มีชีวิต

จากความพยายามของทีมงานและภาคส่วนต่าง ๆ ห้องเรียนดงระแนงจึงเกิดขึ้น เป็นโรงเรียนเสาร์-อาทิตย์ที่จัดการเรียนรู้ผ่านโลกจริง มี 6 ห้องเรียนที่เลือกเรียนได้อย่างอิสระ ห้องเรียนที่ 1 ปั่น-เปิด-โลก ครูตู้ ครูตุ๋ม ครูอ้อย และทีมงานชวนนักเรียนและครูไปปั่นจักรยานไปบริเวณอ่างเก็บน้ำหนองหญ้าม้า ไปเห็นสถานการณ์ปัญหา ส่งเสริมให้ผู้เรียนเห็นคุณค่าในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่นผ่านการปั่นจักรยานสํารวจพื้นที่ในชุมชน ห้องเรียนที่ 2 ไผ่สานใจ ครูนาชวนปราชญ์ชุมชนบ้านดอนขี พาครูและนักเรียนไปเรียนรู้การทำเครื่องจักสาน เช่น หวดนึ่งข้าวเหนียว มุ่งเน้นให้ผู้เรียนตระหนักและเห็นคุณค่าของไผ่และภูมิปัญญาการจักสานในชุมชน เห็นแนวทางในการอนุรักษ์ไผ่ และต่อยอดภูมิปัญญาให้เหมาะสมกับตนเอง ห้องเรียนที่ 3 สํารวจโคก ครูต้นตาล ซึ่งเชี่ยวชาญเรื่องภูมิศาสตร์ ฟลุค ครูอร ครูฝน และทีมงาน พาไปสำรวจโคกบริเวณวนอุทยานภูพระ อำเภอท่าคันโท เพื่อให้ผู้เรียนเห็นคุณค่า ตระหนักถึงความสําคัญของภูมินิเวศ เชื่อมโยงประเด็นการเรียนรู้ต่อตนเอง ชุมชน และสังคม ห้องเรียนที่ 4 ตามฮอยเหง้าดงระแนง เป็นห้องเรียนที่เอิร์ทพาผู้เข้าร่วมสังเกตและรับรู้กายใจผ่านการทำงานไม้ ณ ป่าสงวนแห่งชาติดงระแนง ห้องเรียนที่ 5 บอร์ดเกมดงระแนง สำรวจป่าดงระแนง สัมผัส รับรู้ สังเกตธรรมชาติ และร่วมกันออกแบบบอร์ดเกมจากผืนป่าดงระแนง และห้องเรียนที่ 6 มัดย้อม มัดใจ ครูฝน ครูนา พานักเรียนและครูไปเรียนรู้ลวดลายดงระแนง เพื่อเชื่อมความทรงจําและความรู้สึกนึกคิดของผู้เข้าร่วมกับงานหัตถกรรมมัดย้อม ซึ่งในปีนี้มีทั้งผู้บริหาร ครู นักเรียน ศึกษานิเทศก์ เยาวชนกระบวนกร คนในชุมชน สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา สำนักการจัดการทรัพยากรป่าไม้ บุคคลทั่วไป ฯลฯ ได้เข้ามาเรียนรู้ หลัก ๆ แล้วมีครูจากโรงเรียนเครือข่าย 8 แห่ง หน่วยงานราชการ 11 แห่ง และครูจากโรงเรียนอื่น ๆ อีก 22 แห่ง ที่เข้ามาเรียนรู้

นอกจากห้องเรียนดงระแนงแล้วยังเกิดหลักสูตรเรียนรู้ตามฤดูกาลที่ดงระแนง หรือ season ดงระแนง เป็นกิจกรรมหลักที่จัดต่อเนื่องทั้งปีตามฤดูกาล ทั้งฤดูร้อน ฤดูอุ่น ฤดูหนาว ฤดูปั่น ฯลฯ จัดโดยเครือข่ายคนภายนอกพื้นที่เพื่อให้นักเรียนและครูในจังหวัดไปเรียนรู้ เรียกได้ว่าเป็นพื้นที่เรียนรู้และพัฒนาวิทยายุทธ์ของเหล่าคุณครูในเครือข่าย โดยสามารถเลือกเข้าได้ตามความสนใจ อาทิ ห้องเรียนที่ 1 ภาพถ่ายเล่าเรื่องวิถีดงระแนงที่ฉันรู้จัก ให้นักเรียนเชื่อมโยงชีวิตกับพื้นที่ธรรมชาติผ่านการใช้ภาพถ่ายเล่าเรื่อง ห้องเรียนที่ 2 การวาดภาพผ่านเรื่องเล่าชุมชน ให้นักเรียนเล่าเรื่องตนเองและชุมชนผ่านศิลปะการวาดภาพ ห้องเรียนที่ 3 การเล่าเรื่องปรัชญาดงระแนง กิจกรรมที่มุ่งให้ผู้เรียนได้ศึกษาสภาพที่แท้จริงของป่าชุมชนในพื้นที่ เห็นการใช้ประโยชน์ป่าไม้ และฝึกการเล่าเรื่องราวผ่านการเขียน ห้องเรียนที่ 4 เมล็ดพันธุ์ดงระแนง เรียนรู้สถานการณ์ดงระแนง ไฟไหม้ป่า ล้มตาย โดนตัด ผ่านอบรมเชิงปฏิบัติการเมล็ดพันธุ์จากดงระแนง เพิ่มประชากรต้นไม้ ส่งต่อเมล็ดพันธุ์และต้นกล้า ห้องเรียนที่ 5 ศิลปะภาวนาผ่านธรรมชาติ Mindfulness Art กิจกรรมเรียนรู้สถานการณ์ดงระแนง และเติมสุขผ่านธรรมชาติรอบกาย

เรียกได้ว่าเป็นหลักสูตรที่นักเรียน ครู และผู้เข้าร่วมได้เรียนรู้ตนเอง ชุมชน และสังคม ผ่านพื้นที่จริงและการเรียนรู้ที่รื่นรมย์ สนุก พร้อม ๆ กับการพัฒนาทักษะ มุมมอง ความเข้าใจไปด้วย แถมยังมีโปรแกรมพิเศษให้สำหรับนักเรียนที่เข้าร่วม Season ดงระแนง มาแล้วรวม 4 ห้องเรียนได้พัฒนาตัวเองต่อ เรียกว่า ‘กิจกรรมพัฒนาเยาวชนรุ่นใหม่ (Next Gen)’ เพื่อให้ผู้เรียนได้เห็นตัวเอง ค้นพบสิ่งที่สนใจและอยากพัฒนาตนเอง รวมทั้งทำโครงงานในประเด็นการเรียนรู้ที่เชื่อมโยงตัวเองกับชีวิตจริง เข้าใจตนเองและผู้อื่น มองเห็นแนวทางการพัฒนาชุมชน เห็นคุณค่าของการเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนและพื้นที่ดงระแนง (เป็นพลเมืองเพื่อสิ่งแวดล้อม)

ซึ่งพื้นที่และวิธีการเรียนรู้แบบนี้ทีมงานบอกว่าทำให้เด็ก ๆ กล้าคิด กล้าพูด และรู้ว่าตัวเองชอบและต้องการอะไร

จัดการศึกษาเชิงพื้นที่ ที่พ่วงการพัฒนาครูและผลักดันนโยบายการศึกษา

นอกจากสร้างพื้นที่เรียนรู้ฐานชุมชน ดงระแนงวิทยายังมีเป้าหมายให้พื้นที่นี้เป็นพื้นที่ที่ครูจะได้เข้ามาเรียนรู้และพัฒนาตัวเอง พูดอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้และดูเหมือนจะไม่มีทางอื่น การเปลี่ยนแปลงการศึกษาในระบบจำเป็นต้องอาศัยครูที่เป็นผู้นําการเปลี่ยนแปลง ในระหว่างจัดการเรียนรู้ให้เด็ก ๆ พื้นที่ตรงนี้จะส่งเสริมให้ครูสามารถออกแบบการจัดการเรียนรู้ที่เชื่อมโยงกับโลกจริง และสอดคล้องกับบริบทของชุมชน (Authentic Learning) ใช้ทรัพยากรท้องถิ่นมาเป็นส่วนหนึ่งในการเรียนรู้ ซึ่งครูที่เข้าร่วมโครงการจะได้ทํางานร่วมกับผู้นําชุมชนและศึกษานิเทศก์ ฝึกจัดการเรียนรู้ที่เป็นองค์รวม (Holistic Learning) จากเนื้อหาการเรียนรู้และพื้นที่เรียนรู้ที่เป็นของจริง พร้อมทั้งมีพื้นที่ให้ครูได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน เป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ (Professional Learning Community – PLC) เป็นโรงเรียนที่ครูจะได้ฝึกฝีมือ ด้วยหวังว่าสิ่งที่ทำนี้จะจุดประกายให้ครูอยากกลับไปปรับวิธีจัดการเรียนรู้ที่โรงเรียน

จากจุดเริ่มต้นที่ดงระแนง ก้าวต่อไปของการจัดการศึกษาเชิงพื้นที่ได้ขยับขับเคลื่อน โดยดงระแนงวิทยาได้ผลักดันการศึกษาและพัฒนาการเรียนรู้ในพื้นที่ จัดทํา MOU ระหว่างโรงเรียนและหน่วยงานต่าง ๆ เพื่อสร้างความร่วมมือทางวิชาการและการพัฒนาหลักสูตร เช่น การร่วมมือระหว่างทีมครูแกนนำกับเครือข่ายทางการศึกษาเพื่อพัฒนาการเรียนรู้แบบองค์รวม มีการประชุมและแลกเปลี่ยนความรู้ ระหว่างผู้บริหาร ครู และบุคลากรทางการศึกษาเพื่อสร้างความเข้าใจในการจัดการเรียนรู้ รวมถึงแบ่งปันแนวทางการทํางานผ่านการประชุมระหว่างโรงเรียนในเครือข่ายเพื่อสร้างการร่วมมือกัน

สามารถติดตามการทำงานของดงระแนงวิทยาเพิ่มเติมได้ในเฟสบุ๊กเพจ ‘ดินดำน้ำซุ่ม-Ed’

หมายเหตุ

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของ ‘โครงการพัฒนานิเวศการเรียนรู้เชื่อมครูและศิษย์ฯ สนับสนุนโดย คณะวิทยาการเรียนรู้และศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และโครงการทุนการศึกษา บริษัท กรุงไทยการไฟฟ้า จำกัด ที่ยินดีสนับสนุนให้ทุกพื้นที่ในชุมชนเป็นพื้นที่เรียนรู้ สามารถอ่านบทความฉบับเต็มได้ที่ https://korkankru.com/2024/12/20/areadevelopment/

ติดตามงานเครือข่ายได้ที่ 

เครือข่ายก่อการครูกาฬสินธุ์

https://www.facebook.com/profile.php?id=100054231818460

รับชมคลิปวิดีโอเสียงเมล็ดพันธุ์จากฤดูกาลเก็บเกี่ยว: ก่อการครูกาฬสินธุ์ 

https://youtube.com/shorts/XE8ezp42tfM

รับชมเรื่องราวในการขับเคลื่อนการศึกษาผ่านบทบาทที่แตกต่าง รวมถึงเสียงสะท้อนของทั้งผู้เรียนและครู เพื่อเป็นสิ่งที่พิสูจน์ว่าการเรียนรู้ที่เป็นไปได้นั้นได้เกิดขึ้นแล้วใน 3 พื้นที่แห่งนี้ ผ่านคลิปวิดีโอ Live and Learn | การเรียนรู้แบบนี้ที่เป็นไปได้ 

เรียบเรียงโดย อุบลวรรณ ปลื้มจิตร